ZNACZENIE FATIMY DLA KOŚCIOŁA I WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA
Wybrane fragmenty z referatu wygłoszonego na Kongresie Fatimskim – Zakopane 2017
ks. Carlos Cabecinhas
Rektor Fatimy
W znaczeniu eklezjalnym, refleksja dotycząca stulecia Fatimy stara się przede wszystkim uwypuklić aktualność Orędzia po upływie stu lat od tych wydarzeń. Biskup Leirii – Fatimy, D. António Marto, opublikował pod datą 15 września 2015 roku, List Pasterski pod tytułem: „Maryja, Matka Czułości i Miłosierdzia”, w którym poświęca cały rozdział w trzynastu punktach (numery od 13 do 25) aktualności Orędzia Fatimskiego. Później Konferencja Episkopatu Portugalskiego wydała, dnia 8 września 2016 roku, List Pasterski; „Fatima, znak nadziei dla naszych czasów”, w którym zagadnienie aktualności Orędzia Fatimskiego zostało postawione w centrum uwagi.
W sposób zasadniczy znaczenie Fatimy dla Kościoła i współczesnego świata polega na aktualności jej Orędzia, która zasadza się na nieprzemijającej aktualności Ewangelii, co Orędzie ciągle podkreśla i do czego prowadzi. De facto, Orędzie Fatimskie nie prowadzi do tego, co by było nieistotne i marginesowe w przeżywaniu wiary. Przeciwnie, prowadzi do istoty wiary chrześcijańskiej, to znaczy do objawienia się miłości Boga w Trójcy Przenajświętszej która się manifestuje jako miłosierdzie. Orędzie z Fatimy „odzwierciedla, w wielu aspektach, samo serce Objawienia”, odzwierciedla istotę Ewangelii i w ten sposób „pozwala nam zgłębić najbardziej radykalną logikę objawienia się Boga Trójosobowego: miłość Boga, która ukazuje się jako miłosierdzie przewyższające dramaty ludzkiej historii” (Eloy Bueno de la Fuente). Na tym polega jego znaczenie i jego aktualność.
Jestem przekonany, że wielki wkład, jaki Fatima może dać Kościołowi i światu, polega na jej duchowości. Aktualność jej fundamentalnych treści i sugerowanych postaw, jako sposób wprowadzenia w życie Orędzia Fatimskiego ukazuje, po stu latach, jej znaczenie.
Mówiąc o „duchowości” mamy na myśli chrześcijańskie życie duchowe: życie „według Ducha” (Rz 8,9; Gal 5,25), które rodzi się z Chrztu dzięki któremu otrzymujemy życie Boże i zostajemy zjednoczeni z Chrystusem w Jego śmierci i zmartwychwstaniu przez Ducha Świętego; życie które się karmi Eucharystią i pozostałymi sakramentami; które jest działaniem Boga w człowieku wierzącym, zanim on jeszcze odpowie Bogu. Zatem duchowość nie jest po prostu synonimem życia wewnętrznego jako takiego, pomimo że jest to element nieodzowny, ani nie może być mylona z jakąkolwiek formą „spirytualizmu”.
Wybitny teolog montfortański, Stefano De Flores, porównując Fatimę z orędziami z innych objawień, podkreśla, jako jej rys szczególny i wyróżniający, duchowość „praktycznych wskazówek dotyczących pobożności, modlitwy i nawrócenia. Pani Fatimska ukazuje autentyczną duchowość skoncentrowaną na nabożeństwie i poświęceniu się Jej Niepokalanemu Sercu”. Według tego znanego mariologia, Fatima przedstawia inne jeszcze właściwe jej rysy charakterystyczne takie jak perspektywa historyczna i polityczna w której mieści się „troska o przyszłość” a nie tylko o teraźniejszość Kościoła i świata, „uniwersalny wpływ na pobożność wiernych, w tym także biskupów i papieży”, lecz przede wszystkim duchowość która w niej się uwypukla: „Fatima sięga dalej aniżeli nakazuje zwyczajna pobożność, ponieważ Najświętsza Dziewica pragnie przedstawić autentyczną ‘duchowość maryjną’, która wyraża się przez poświęcenie się Bogu za pośrednictwem Jej Niepokalanego Serca”.
Możemy mówić o „duchowości fatimskiej”, to znaczy o życiu według Ducha, która wyłania się z samego wydarzenia oraz z Orędzia Fatimskiego, ponieważ tutaj spotykamy się z wymiarami, które charakteryzują całą prawdziwą duchowość chrześcijańską: jest trynitarna, chrystologiczna i paschalna; jest sakramentalna i maryjna. Po zwięzłym przedstawieniu tych wymiarów konstytutywnych, zwrócimy uwagę na postawy do których ta duchowość wzywa i na praktykę którą ona proponuje.
1. Treść orędzia, wymiary konstytutywne duchowości Fatimy.
1.4. „Jestem Panią Różańcową”: wymiar maryjny
Fatima mówi o Maryi. Zgodnie ze świadectwem Widzących, Ona sama przedstawiła
się jako Pani Różańcowa, ukazując się przyobleczona w światło, rozlewając światło Boże i objawiając tajemnicę swego Niepokalanego Serca.
Duchowość Fatimy jest duchowością maryjną, podobnie jak cała autentyczna duchowość chrześcijańska. Teolog H. U. von Balthazar stwierdza w formie stanowczej: „Żadna duchowość zatwierdzona przez Kościół nie może spodziewać się, że dojdzie do Boga, przechodząc obok tego modelu doskonałości chrześcijańskiej i nie będąc tym samym duchowością maryjną”.
Ten wymiar maryjny nie jest w żadnym wypadku drugoplanowy ponieważ, jak stwierdził Papież Paweł VI w 1970 roku w swej sławnej alokacji: „Nie można być chrześcijaninem nie będąc zarazem maryjnym”.
Wymiar maryjny duchowości fatimskiej konkretyzuje się w nabożeństwie do Niepokalanego Serca Maryi. To nabożeństwo, „dusza Orędzia Fatimskiego”(J. M. Alonso), jest jej rysem najbardziej charakterystycznym i elementem który łączy różne wymiary Orędzia (S. de Fiores).
Począwszy od objawień Anioła w 1916 roku, odniesienie do Niepokalanego Serca Maryi towarzyszy wszystkim objawieniom fatimskim. We wszystkich trzech objawieniach Anioła spostrzegamy wyraźne odniesienie do Niepokalanego Serca Maryi zawsze w łączności z odniesieniem do Najświętszego Serca Jezusa, jasno przez to wskazując, że wszystko w Maryi kieruje ku Jezusowi i że jest Ona zawsze drogą do Jej Syna. W objawieniu czerwcowym, Nasza Pani powierza Łucji misję: „Jezus chce posłużyć się tobą, abym była bardziej znana i miłowana. Chce On ustanowić na świecie nabożeństwo do mego Niepokalanego Serca”. I czyni jej obietnicę: „Moje Niepokalane Serce będzie twoją ucieczką i drogą, która cię zaprowadzi do Boga” (Lucia de Jesus). W tej obietnicy łączą się dwa istotne aspekty duchowości Niepokalanego Serca Maryi: wstawiennictwo Naszej Pani i wyjątkowość tej duchowości. W objawieniu Maryi z lipca, treść jego pogłębia się i, w kontekście Sekretu, zostaje zapowiedziany ostateczny tryumf Jej Niepokalanego Serca. Podczas tego objawienia Nasza Pani obiecuje powrócić znowu, aby prosić o Komunię świętą wynagradzającą w pierwsze soboty i o poświęcenie Rosji. Pierwsza prośba została wyrażona podczas objawienia w Pontevedra w 1925 roku, druga, podczas objawienia w Tuy w 1929 roku.
Inwokację do Niepokalanego Serca Maryi rozumie się właściwie w świetle znaczenia biblijnego słowa „serce”. W Biblii serce jest symbolem samej osoby, jest „sakramentem” osoby, który ukazuje swoją najbardziej wewnętrzną i absolutną wyjątkowość przed Bogiem i przed innymi. W Niepokalanym Sercu Maryi znajduje się cała Jej istota i tajemnica, która go dotyczy. Serce oznacza samą osobę Dziewicy Maryi, Jej istotę wewnętrzną i unikalną, centrum i źródło Jej życia wewnętrznego, inteligencję i pamięć, wolę i miłość. W swoim komentarzu teologicznym do trzeciej części Tajemnicy Fatimskiej, ówczesny Kardynał J. Ratzinger, późniejszy Papież Benedykt XVI, mówi: „W języku biblijnym „serce” oznacza centrum ludzkiego istnienia skupiające w sobie rozum, wolę, temperament i wrażliwość, w którym człowiek znajduje swą jedność i swe wewnętrzne ukierunkowanie. ‘Niepokalane Serce’ to według Mt 5,8 serce, które dzięki oparciu w Bogu osiągnęło doskonałą jedność wewnętrzną i dlatego ‘ogląda Boga’. ‘Kult’ Niepokalanego Serca Maryi oznacza zatem zbliżenie się do takiej postawy serca, w której fiat – ‘bądź wola Twoja’ – staje się centrum kształtującym całą egzystencję.
Biskup D. António Marto (biskup dic. Leiria-Fatima, aktualnie Kardynał) uważa, że nabożeństwo do Niepokalanego Serca Maryi jest jednym z najistotniejszych elementów Fatimy. Mówi on: ”jedną z najważniejszych wartości duchowych Objawień Fatimskich jest nabożeństwo do Niepokalanego Serca Maryi, Matki Miłosierdzia”.
2. Niektóre postawy fundamentalne duchowości fatimskiej
Z treści tutaj przedstawionych wynikają pewne postawy, które charakteryzują życie duchowe, a do którego wzywa Orędzie Fatimskie. Między wielu postawami na które moglibyśmy zwrócić uwagę, są cztery, które się wyróżniają jako szczególnie ważne i znaczące, do których odniesiemy się w sposób szczególny. Są to: adoracja, wynagrodzenie, pokuta i nawrócenie oraz solidarność i służba wobec braci.
2.2. Wynagrodzenie
Drugą postawą, która się wyróżnia w orędziu fatimskim, jest wynagrodzenie: Orędzie Fatimskie wzywa bowiem do życia duchowością wynagrodzenia. Problem wynagrodzenia zrodził się w samych początkach, w objawieniach anielskich w 1916 roku, zajmuje istotne miejsce w objawieniach Maryi i konkretyzuje się w osobistej odpowiedzi danej przez Pastuszków z Fatimy (S. de Flores).
Podczas drugiego objawienia się Anioła, niebieski wysłannik, po wezwaniu Pastuszków do modlitwy, mówi: „Ofiarowujcie nieustannie Najwyższemu modlitwy i umartwienia”. I, na zapytanie Łucji „jak mamy się umartwiać”, odpowiada: „Ze wszystkiego, co tylko możecie, zróbcie ofiarę jako zadośćuczynienie za grzechy, którymi On jest obrażany i dla uproszenia nawrócenia grzeszników”. Wynagrodzenie, wyrażone przez modlitwę i ofiary, ukazuje się jako postawa człowieka wierzącego, jako odpowiedź miłością na miłość Boga, ponieważ kto kocha nie może znieść, że umiłowany jest obrażany. Obojętność wobec zniewag i bluźnierstw czynionych umiłowanemu była by zaprzeczeniem miłości.
W trzecim objawieniu Anioł uczy Widzących modlitwy adoracyjnej w znaczeniu wynagradzającym. Tutaj perspektywa jest wyraźnie eucharystyczna: „na przebłaganie za zniewagi, świętokradztwa i zaniedbania, które Go obrażają.” Mówi się tu specjalnie o przebłaganiu za grzechy popełnione przeciwko obecności Jezusa: wynagrodzenie za „zniewagi”, „świętokradztwa” i „zaniedbania” które obrażają Jezusa, który chce być obecny wśród nas w sposób bardzo szczególny i jedyny w Eucharystii. Mamy wynagradzać i odpłacać Mu miłością. Jeżeli Eucharystia jest okazaniem się miłości Boga do nas, to wynagradzać za grzechy popełnione przeciwko obecności eucharystycznej Jezusa wśród nas znaczy okazać Mu miłość i głęboką wdzięczność za Jego tak cudowną obecność.
Podczas pierwszego objawienia maryjnego w 1917 roku, Nasza Pani zapytuje Pastuszków: „Czy chcecie ofiarować się Bogu, aby znosić wszystkie cierpienia, które On wam ześle, jako zadośćuczynienie za grzechy, którymi jest obrażany i jako prośba o nawrócenie grzeszników?”. Również na to pytanie Widzący odpowiadają natychmiast „Tak, chcemy”. W objawieniu lipcowym wezwanie do postawy wynagradzającej powraca wyraźnie: „Ofiarujcie się za grzeszników i mówcie często, zwłaszcza gdy będziecie ponosić ofiary: O Jezu, czynię to z miłości do Ciebie, za nawrócenie grzeszników i jako zadośćuczynienie za grzechy popełnione przeciwko Niepokalanemu Sercu Maryi”. Moglibyśmy mnożyć podobne cytaty.
Wynagrodzenie, które przenika całe Orędzie Fatimskie i znaczy w sposób niezatarty jego duchowość, jest teocentryczne i trynitarne, co zauważamy w sposób szczególny w modlitwach nauczanych przez Anioła, ale jest również chrystologiczne i eucharystyczne. Jest również w sposób szczególny mariologiczne: jest postawą wynagrodzenia z aspektem fundamentalnym duchowości fatimskiej, którym jest Niepokalane Serce Maryi.
Wynagrodzenie ma również wymiar eklezjalny, który się przejawia przez komunię świętych. Katechizm Kościoła Katolickiego wyjaśnia, że „najmniejszy nasz czyn spełniony w miłości przynosi korzyść wszystkim, w solidarności z wszystkimi ludźmi, żywymi czy zmarłymi, która opiera się na komunii świętych. Każdy grzech szkodzi tej komunii”. W Orędziu Fatimskim, w tym kontekście, jest to modlitwa za grzeszników, aby się nawrócili.
Z drugiej strony wynagrodzenie jest głęboko powiązane z adoracją. Już podczas pierwszego objawienia Anioła, adoracja i wynagrodzenie jawią się nierozdzielnie zjednoczone: w modlitwie „O mój Boże, wierzę w Ciebie, uwielbiam Ciebie, ufam Tobie i kocham Cię” obecna jest adoracja, zarówno jak jest obecne wynagrodzenie: „proszę Cię, byś wybaczył tym, którzy nie wierzą, którzy Cię nie uwielbiają, którzy Ci nie ufają i którzy Cię nie kochają” (M. M. Carvalho). Dla Franciszka, na przykład, adorowanie Boga jest aktem wynagrodzenia: chce on pocieszyć Boga trwając przez długie godziny przed „Jezusem ukrytym”, ofiarowując czas za tych, którzy nie wierzą, nie uwielbiają… „Lecz także Hiacynta, która tak jest zaabsorbowana grzesznikami, nie traci żadnej okazji, aby się poświęcać za nich, trwając bezustannie w akcie adoracyjnego oddania” (M. M. Carvalho).
3. Praktyki które charakteryzują duchowość fatimską
Ogólnie rzecz biorąc, te akty pobożności mają charakter powszechny wśród ludu chrześcijańskiego. Jednak niektóre z nich są charakterystyczne specjalnie dla Sanktuarium w Fatimie, jak procesje z figurą Matki Bożej, modlitwa różańcowa lub nabożeństwo pięciu pierwszych sobót miesiąca.
3.1. Pierwsze soboty miesiąca
Nabożeństwo pierwszych sobót jest specyficznie fatimskie (A. M. Martins). Podczas objawienia lipcowego, w kontekście słów o Niepokalanym Sercu Maryi, pojawia się wyraźna prośba o to nabożeństwo, prośba która później się skonkretyzuje podczas objawienia się Maryi Siostrze Łucji w Pontevedra (Hiszpania), w 1925 roku. Siostra Łucja cytuje: „Spójrz, córko moja, Serce moje otoczone cierniami którymi niewdzięczni ludzie przez bluźnierstwa i niewdzięczność stale je ranią. Przynajmniej ty staraj się nieść mi radość i oznajmij w moim imieniu, że przybędę w godzinie śmierci z łaskami potrzebnymi do zbawienia do tych wszystkich, którzy przez pięć miesięcy w pierwsze soboty odprawią spowiedź, przyjmą Komunię Świętą, odmówią jeden różaniec i przez piętnaście minut rozmyślania nad piętnastu tajemnicami różańcowymi towarzyszyć mi będą w intencji zadośćuczynienia”.
Elementami konstytutywnymi tego nabożeństwa są: spowiedź w intencji wynagradzającej z uwzględnieniem, że jeśli nie jest ona możliwa w tymże dniu, można wyspowiadać się przedtem lub potem, Komunia w pierwszą sobotę, odmówienie różańca i piętnaście minut towarzyszenia Naszej Pani w rozmyślaniu nad tajemnicami różańcowymi. Jak widzimy, nabożeństwo to łączy wymiar sakramentalny praktyk liturgicznych z pobożnymi ćwiczeniami. O Komunii sakramentalnej w tym kontekście mówi Dyrektorium o Pobożności Ludowej i Liturgii, nr 174: Nie przeceniając znaku czasowego i pamiętając o właściwym miejscu Komunii świętej w celebracji eucharystycznej, tę pobożną praktykę powinno się rozumieć jako okazję sprzyjającą głębokiemu, na wzór postawy Maryi, przeżywaniu tajemnicy paschalnej Chrystusa, celebrowanej w Eucharystii”. Później Łucja wyjaśni, że spowiedź można odbyć innego dnia, jeśli nie jest to możliwe w pierwszą sobotę.
Te cztery praktyki, spełniane w pierwsza sobotę miesiąca, mają intencję wynagrodzenia za grzechy popełnione przeciwko Sercu Niepokalanej Maryi. Ich sens jest zdecydowanie wynagradzający. To nabożeństwo zostało oficjalnie zatwierdzone i ogłoszone w Fatimie w dniu 13 września 1939 roku.
Nabożeństwo pięciu pierwszych sobót „może być uważane za kompendium całego orędzia” fatimskiego (A. A. Pascoal). Dzisiaj rozlewa się ono powoli na cały świat i jest już zaprowadzone w wielu parafiach.
tłum. ks. Andrzej Gładysz SAC
